«Դավիթ Հալաջյանը և իր «Missa de Lumine»»
Բանալի բառեր-:
արդի հայ երաժշտություն, Դավիթ Հալաջյան, «Missa de Lumine», կրոնական նոր երաժշտություն, խմբերգային ավանդույթի ադապտացիա, ժանրի մեկնաμանումԱմփոփում
Հայ երաժշտության վերջին տասնամյակներում տեղի ունեցող գործընթացների գեղարվեստական բովան- դակությունը մեծապես պայմանավորված է նոր կոմպոզիտորների անուններով, որոնց ստեղծագործությունն ազդել է ազգայինի ընդհանուր ընկալումների վրա: Ակնհայտ է ինչպես ոճական, արտահայտչամիջոցների ամբողջ համակարգի, այնպես էլ ժանրերի, կոմպոզիցիոն մտահղացումների վերանայում: Համաշխարհային գործընթաց- ների հետ առնչություն ունեցող հին գեղագիտական կանոնների վերաիմաստավորումը, ուրվագծվում են մշակութաբանական նոր միտումներ: Հատկանշական է վոկալ երաժշտության՝ Հայաստանում արմատական ոլորտում ընթացող գործընթացները, երբ հայ պոեզիայից զատ հայ կոմպոզիտորները դիմում են նաև այլ լեզուներով տեքստերի: Օտար լեզվի վոկալ արդյունքը զգալիորեն ձևավորվում է ժամանակակից հոգեւոր երաժշտության ոլորտում, ընդ որում առաջին հերթին` խմբերգային ժանրում: Հեղինակները հակված են ընտրելու հոգեւոր բանաստեղծական տողեր և աղոթական արձակ: Լեզվի նկատմամբ այսպիսի հետաքրքրություների ընդլայնումը բերում է ժամանակակից հայ երաժշտությունը լեզվաբանական նրբերանգների, ինչպես նաև եկեղեցական-հոգեւոր ժանրերի նոր ըմբռնում: Չնայած գերմաներեն և անգլերեն տեքստերի օգտագործման որոշ դեպքերի` որոշ հայ կոմպոզիտորների համար նախընտրելի է լատինական մեսսայի (լիտուրգիայի) և այսպես կոչված պարալի- տուրգիական գրական հիմքը, որը, ինչպես հայտնի է, եկեղեցական կանոնական է եվրոպական ավանդույթում: Թե նախկինում և թե՛ այժմ պարալիտուրգիական տեքստերով գրվող ժանրերին բնորոշ է անհատական «տեքստային- երաժշտական ձևը» (սույնը Յ.Ն. Խոլոպովի առաջարկած եզրույթն է` անգլերենում գոյություն ունեցող "musico-poetic form" տարբերակի նմանակությամբ: Երաժշտական հանրագիտարան, հ. 5, Մոսկվա, 1981), որտեղ երաժշտական կառուցվածքները բխում են սաղմոսի, մոնոդիայի, գրիգորյանական երգեցողության, եկեղեցական պոեզիայի և այլ աղբյուրների տեքստային ձեւաչափերից: Ասվածի լույսի ներքո սույն հոդվածում ուշադրությունը սևեռվում է հոգեւոր նոր երաժշտության ներկայացուցիչներից մեկի` շվեյցարահայ կոմպոզիտոր Դավիթ Հալաջյանի (ծ. 1962 թ.) ստեղծագործության վրա: Հոդվածի հեղինակը երկու խնդիր է առաջադրում: Առաջինը՝ ներկայացնել Հալաջյանի ստեղծագործական զարգացումը` սկսած նրա կյանքի երևանյան շրջանից (1962-1991 թթ.)` Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում նրա ուսումնառությունից (Է. Ս. Հովհաննիսյանի դասարանում, որպես կոմպոզիտոր, և Հ. Մ. Ոսկանյանի ղեկավարությամբ` որպես դիրիժոր), անհատական դիրքորոշման ձևավորումից ու հաստատումից և շվեյցարական շրջանը (1991-ից)` ոճական հետաքրքրությունների ընդլայնումը, երաժշտական նոր նախագծերը, եվրոպական ճանաչումը: Երկրորդ խնդիրը՝ դա Հալաջյանի կարևոր գործերից մեկն է` «Missa de Lumine»-ի (1996 թ.) տեսական իմաստավորումն ու վերլուծությունը, գործը, որն ամփոփեց կոմպոզիտորի նախկին փորձը, մյուս կողմից` նոր հորիզոններ բացեց նրա հետագա գործունեության համար: Բանալի-բառեր. արդի հայ երաժշտություն, Դավիթ Հալաջյան, «Missa de Lumine», կրոնական նոր երաժշտություն, խմբերգային ավանդույթի ադապտացիա, ժանրի մեկնաբանում:
Հղումներ
Саркисян С. К., “Missa memorium” Давида Аладжяна - в церкви., //Азг, Ер., 2 мая 2003.
Sarkisjan Swetlana., David Haladjan. In: Die Musik in Geschichte und Gegenwart Gbr., Bd.18., /Hrsg. von Ludwig Finscher. Kassel: Barenreiter-Verlag, 2008.
Саркисян С. К., Авторский профиль Д. Аладжяна., //Эфир, Ер., 1 ноября 2012.
Саркисян С. К., Месса “De Lumine” Давида Аладжяна., //Азг, Ер., 8 ИЮЛЯ, 1999.
Тагмизян Н. К., Теория музыки в древней Армении. Ер., АН Арм.ССР, 1977.
Sarkisyan S. K., "Missa memorium" Davida Aladzhyana – v tzerkvi. //Azg, Yer., 2 maya 2003 g.
Sarkisyan Swetlana., David Haladjan. In: Die Musik in Geschichte und Gegenwart Gbr. Bd.18 / Hrsg. von Ludwig Finscher. Kassel: Barenreiter-Verlag, 2008.
Sarkisjan S. K, Avtorskij profil’ D. Aladzhyana., //Ejfir, Yer., 1 noyabrya 2012 g.
Sarkisyan S. K., Messa "De Lumine" Davida Aladzhyana., //Azg, Yer., 8 iyulya, 1999 g.
Tagmizyan N. K., Teoriya muzyki v drevnej Armeinii. Yer., AN Arm.SSR, 1977.
