Հայ-իրանական երաժշտական փոխառնչություններ
Բանալի բառեր-:
Իրան, Հայաստան, պատմամշակութային կապեր, աշուղ, գուսան, ժանր, տաղաչափություն, ձայնակարգ, Մերձավոր և Միջին Արևելք, հայ կոմպոզիտորներԱմփոփում
Իրանի և Հայաստանի պատմամշակութային կապերը խոր ակունքներ ունեն: Գեղարվեստական մշակույթի ամենատարբեր բնագավառներում այդ կապերը յուրովի դրսևորում են ստացել և բազմակողմանիորեն արտացոլվել գրականության մեջ, պատմիչների աշխատություններում, նյութական և հոգևոր մշակույթի հուշարձաններում: Հարևան ժողովուրդների երաժշտական մշակույթների պատմական զարգացման ընթացքը հանգեցրել է մի շարք ընդհանուր երևույթների ձևավորմանը, որոնք հատկապես ակնառու են ժողովրդապրոֆեսիոնալ երաժշտության զարգացած ժանրերի` մուղամների ու դաստգահների, աշուղական արվեստի, գործիքային-սազանդարային երաժշտության ոլորտում: Սկզբունքային ընդհանրությունները նկատելի են թե՛ ձևակառուցվածքային առանձնահատկություններում, թե՛ տաղաչափության մեջ, թե՛ երաժշտական բաղադրիչի ձայնակարգային հիմքում:
Իրանի մշակույթին են առնչվում նաև Մերձավոր և Միջին Արևելքի ժողովուրդների առասպելաստեղծ մտածողության շրջանակներում ձևավորված երաժշտապատմողական ժանրերի` աշուղական սիրավեպ-դաստանների ծագումնաբանական հիմքերը: «Շահսանամի և Ղարիբի», «Խոսրովի և Շիրինի», «Ասլու և Քյարամի», «Աղվանի և Օսանի» փոխադարձ սիրո պատմությունները տարբեր ձևով են մեկնաբանվել հայ, պարսիկ և թուրքալեզու աշուղների ստեղծագործության մեջ, որոնց վերնագրերն իսկ տալիս են ժանրի մոդելավորումը:
Աշուղական սիրավեպի համատարած կենցաղավարումը Մերձավոր և Միջին Արևելքում մեծապես պայմանավորված է սինկրետիկ ժանրի կառույցում ընդգրկված կրոնածիսական ֆունկցիա ունեցող մի շարք բաղկացուցիչներով, արխետիպային մոտիվներով, որոնց հետագա յուրացումը տարբեր մշակույթների կողմից չի բացառում դրանց արխաիկ գոյաձևերի նմանատիպությունը:
Առանձնակի հետաքրքրություն ունեն հայ կոմպոզիտորական ստեղծագործության և մուղամաթի արվեստի փոխառնչությունները` արտացոլված ազգային երաժշտության այնպիսի դասականների մոտ, ինչպիսիք են Ա. Սպենդիարյանը, Ա. Խաչատրյանը, Գ. Եղիազարյանը:
Հայկական և իրանական ավանդական երաժշտարվեստներում հաստատված մշակութային իրողությունների օրինակով, հոդվածում քննարկվում են այն հոգևոր արժեքները, որոնք ներհյուսվելով Արևելքի արվեստագետների ստեղծագործությանը, տարբեր ժամանակափուլերում, մերձեցրել են քրիստոնյա և մահմեդական երաժշտական աշխարհները:
Ավանդական ժանրերի համեմատական հետազոտությունը, նոր հեռանկարներ է բացում մերձավորարևելյան երաժշտարվեստներում առկա խորքային մշակութաբանական հենքի բացահայտման համար:
Հղումներ
Christensen A., L' Iran sous les Sassanides, Copenhague, 1944
Tahmizyan N. K., Barsegh Tchon and the Flourishing Song – Art in Armenia in VII Century, "Banber" Yerevan State University, 1973, N1
Ghevond Alishan, Shnorhali and his work, Venice, 1873
Tahmizyan N., Nerses Shnorhali: Musician and Composer, Yer., 1973
Yernjakyan L. V., From the History of Armenian-Iranian Musical Links, Yer., 1991
Tamburi Arutin, Treatise on Eastern Music, Translated from Turkish, Preface and Comments by N. Tahmizyan, 1968
Les Systemes de la Musique Traditionnelle de l'Iran, Teheran, 1973 (par M. Barkeshli)
Radif Vocale de la Musique Traditionnelle de l'Iran, Teheran, 1978 (par M. Massoudieh)
Islamic Spirituality: Manifestations, ed. by Seyyed Hossein Nasr, Crossroad. New York, 1991
Yernjakyan L. V., Pikichyan H., Hymn to the Sun, “Sahari” in Armenian Music, Yer., 1998
Yernjakyan L. V., Ashough Love Romance in the Context of Neareastern Musical Interrelations, Yer., 2009
See Armenian Classical Lyrics, vol. 2, Middle Ages (XII-XVII), Yer., 1988
Yernjakyan L. V., Music-Aesthetical Foundations of Sayat-Nova's Songs, in: Sayat-Nova - 300, Yer., 2012
Abovyan Kh., Collection of Works , vol.10, Yer., 1961
