Опыт ладового анализа гласов шараканов
Ключевые слова:
глас, Армянское восьмигласие, лад, Ладовые особенности гласа, Св. Месроп Маштоц, Св. Саак I Партев, Св. Мовсес Хоренаци, Ладовый анализ гласаАннотация
Восьмигласие является одной из важнейших областей армянского теоретического музыкознания. К Восьмигласию неоднократно обращались на протяжении всей многовековой истории армянской церковной музыки. Представления о гласах в армянской среде сформировались еще в дохристианский период - во времена язычества (А. Аревшатян, Учение о гласах в Средневековой Армении, Ереван, 2013, с. 14, на армянском языке, резюме на русском, французском, английском языках). В IV - V веках нашей эры, они были переосмыслены в соответствии с новой христианской идеологией, и новыми эстетическими потребностями (там же). Учение о гласах получило развитие, в частности, в крупных монастырских центрах Киликийской Армении в XII - XIII веках (Аркакагин, Дразарк) и т. д. Значительна роль константинопольских армянских музыкантов XIX века в деле фиксации, сохранении и исследовании системы Восьмигласия, что во-многом было обусловлено созданием армянской нотописи - М. Бжишкян, А. Лимонджян, Е. Тнтесян, Н. Тащян, А Айвазян и др. Тема Восьмигласия актуальна в армянском музыковедении XX-XXI веков - архимандрит Комитас, X. Кушнарев, Р. Атаян, К. Худабашян, Н. Таг- мизян, А. Аревшатян, Л. Акопян, А. Мушегян, Г. Амирагян, Л. Арутюнян, А. Мартиросян, Н. Мисакян. В рамках предмета “Армянская духовная музыка ” кафедры “Исполнительское искусство армянской традиционной музыки” Ереванской государственной консерватории им. Комитаса (ЕГК) мы попытались проанализировать ладовое строение гласов тараканов, включенных в учебную программу отмеченного выше предмета. Анализ произведен нами по следующим параметрам: завершающий тон (финалис), последний завершающий тон (конфиналис), доминирующий звук (реперкусса), употребительные тоны (альтерированные звуки), органный пункт; ладовый звукоряд (Н. К. Тагмизян, Теория музыки в Древней Армении, Ереван, 1977, сс. 179-180, и представлен в форме таблицы на трех языках - армянском, русском, английском). Десять из анализированных тараканов приведены в настоящей статье. Здесь же дано описание тага на Святое Воскресение Христово (Пасху) Св. Григор Нарекаци (X век) “Спускалась телега с горы Масис” (Масис - другое название библейской горы Арарат).
Библиографические ссылки
Արևշատյան Ա. Ս, Ձայնեղանակների ուսմունքը միջնադարյան Հայաստանում, Եր., 2013 թ.:
հ. Մինաս Բժշկեան, Երաժշտութիւն որ է համառօտ տեղեկութիւն երաժշտական սկզբանց ելեւէջութեանց եղանակաց եւ նշանագրաց խազից, աշխատասիրու- թեամբ Արամ Քերովբեանի, Եր., 1997 թ.:
Տնտեսեան Ե., Բովանդակութիւն նուագաց Հայաս- տանեայցս Ս. եկեղեցւոյ, Պոլիս, 1864 թ., Տարերք երաժշտության, Պոլիս, 1933 թ.
Թաշճեան Ն, Դասագիրք եկեղեցական ձայնագրութեան հայոց, Վաղարշապատ, 1874 թ.:
Երգեցողութիւնք Սրբոյ Պատարագի Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցւոյ, փոխադրեալ եւ ներդաշնակեալ յերիս եւ ի չորիս ձայնս ի ձեռն Մ.Եկմալեան, Լեյպցիգ, 1896 թ.:
Կոմիաաս, Երկերի ժողովածու, հատոր 7, Եր., 1997թ.:
Արշակ Դպիր Բրտեանց, Դասագիրք հայկական եկեղեցական ձայնագրութեան, Վաղարշապատ, 1890 թ.:
Կոմիտաս, Հոդվածներ յեւ ուսումնասիրություններ, Եր., 1941 թ.:
Кушнарев X. С., Вопросы истории и теории армянской монодической музыки., Ленинград, 1958, հայերեն թարգմանությունը' Հայ մոնոդիկ երաժշտության պատմության և տեսության հարցեր, Եր., 2008 թ.:
Աթայան Ռ. Ա., Ձեռնարկ հայկական ձայնագրության, Եր., 1950 թ., Հայկական խազային նոտագրությունը, Եր., 1959 թ.:
Худабашян К., Армянская музыка на пути от монодии к многоголосию, Ер., 1977.
Тагмияян Н.К., Теория музыки в древней Армении, Ер., 1977.
Ձայնագրեալ Շարական հոգեւոր երգոց, հատոր Ա, Եր., 1997 թ., «Յառաջաբան»-ը Ա. Արևշատյանի և Լ. Հակոբյանի:
Մուրադյան Պ, Մուշեղյան Ա., Արմաշի դպրեվանքը, Եր., 1998 թ., Մաս երկրորդ:
Ամիրաղյան Գ, Ութձայն համակարգը հայ հոգևոր երգարվեստի Նոր Ջուղայի կամ Հնդկահայոց երգվածքում, Եր., 2016 թ.:
Հարությունյան Լ., Ութձայն համակարգը հայ շարա- կաներգության Մխիթարյան ավանդույթի սկսվածքներում, /Կոմիտասը և միջնադարյան երաժշտական մշակույթը, Եր., 2016 թ., էջ 250:
Միսակյան Ն., Ութձայն համակարգի դիտարկումներ ըստ Մաշտոցյան Մատենադարանի արմաշական երկու ձեռագրերի, /Կոմիտասը և միջնադարյան երաժշտական մշակույթը, Եր., 2016թ., էջ 262:
Մարտիրոսյան Ա., ԱՁ ձայնեղանակի դրևորումները հայ հոգևոր երգարվեստի Երուսաղեմյան երգվածքում, /Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտի տարեգիրք, Հատոր Գ, Եր., 2018 թ., էջ 204:
Կոմիտաս, Երկերի ժողովածու, հ. VIII, Եր., 1998 թ., էջ 171: Նաև Ե. Չարենցի անվան Գրականության և արվեստի թանգարան, Կոմիտասի ֆոնդ, ձեռագրեր թ. 344, թ.334/3, թ.335/10:
